Çocuklarda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
Çocuklarda yaşıtlarına ve gelişimsel dönemine kıyasla, aşırı hareketlilik, dikkat ve konsantrasyon bozukluğu, dürtüsellik ile karakterize olan ve çocuklarda en sık görülen psikiyatrik durumlardan birisidir. Belirtileri erken çocukluk döneminde başlasa da en çok okul hayatında belirgin hale gelmektedir. Çocuk yaşlarda başlayan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu çocuğun ömür boyu yaşam kalitesini etkileyebilecek güçte bir problemdir ve teşhisi ve tedavi edilmesi oldukça önemlidir.
DEHB Hastalığı 3 farklı türde kendini gösterebilmektedir. Genelde dikkat eksikliği ile hiperaktivite durumu birlikte görülen kombine DEHB, buna karşın; bazen hareketliliğin ön planda olduğu, dikkat eksikliğinin geri planda olduğu hiperaktif/dürtücü DEHB veya tam tersi olarak dikkat eksikliğinin ön planda olduğu, hareketliliğin arka planda olduğu dikkat eksikliği olabilmektedir.
Çocuk nüfusunun ortalama %5’inde görülen bu bozukluk, erkek çocuklarda kız çocuklarına oranla daha sık görülmektedir. Kızlarda daha çok dikkat eksikliği görülürken, erkek çocuklarda hiperaktivite yaygındır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), tam nedeni bilinmemekle birlikte, kökeninde biyo-psiko-sosyal nedenler olduğu söylenmektedir. Bununla birlikte doğum öncesi ve sonrasında oluşan beyin zedelenmelerinin de neden olabileceği ileri sürülmektedir.
Çocuğa DEHB tanısı konması için; 7 yaşından önce belirtileri göstermesi ve en az iki farklı ortamda (ev/okul) bu tablonun görülmesi gerekir. Dikkat dağınıklığı belirtileri, iki işi aynı anda yapamama ile belli olabilir.
İçindekiler
DEHB (Dikkat Eksikliği) Belirtileri
DEHB’nin Hiperaktivite/Dürtüsellik Tipi;
- Aşırı hareketlilik
- Yerinde duramama
- Otururken bile elleri ve ayakları sürekli hareket ettirmek
- Hızlı konuşmak
- Kelimeleri hatalı söylemek ve cümleleri birbirine bağlayamamak
- Dinlemekte zorluk çekmek
- Karşısındakinin sözünü bitirmesini beklemekte zorluk, sözünü kesmek
- İsteklerin hemen karşılanmasını istemek
- Sabırsız olmak
- Düşünmeden ve aceleci bir şekilde davranmak
- Sıra bekleyememek
- Tepkileri kontrol edememek, hiperaktivite belirtileri arasındadır.
DEHB’nin Dikkat Eksikliği Tipi;
- Odaklanmakta zorluk
- Dikkatini sürdürememe
- Göz teması kurmamak
- Aynı faaliyette uzun süre devam edememek
- Çabuk sıkılmak
- Detayları gözden kaçırmak
- Unutkanlık
- Karşısındakini dinlemekte güçlük çekme
- Özel eşyaları ve emanetleri kaybetmek
- Basit yönergeleri akılda tutamamak
- Sık hata yapmak, dikkat dağınıklığı belirtileri arasındadır.
DEHB Tedavi
DEHB nasıl tedavi edilir? Dikkat eksikliği tedavisi; ilaç tedavisi, terapi teknikleri, özel eğitim desteği ve aile rehberliği bu tedavinin ayrılmaz ve birbirini tamamlayan parçaları olarak düşünülebilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Çocuğun çevresiyle uyum ve davranış sorunları yaşama olasılığı zamanla artmaya başlar. Ergenlikte bu problem tırmanışa geçer ve kontrol edilmesi zorlaşabilir. Çocuk çevreden olumsuz eleştiri aldıkça ve ders başarısı düştükçe kendine olan güveni de düşmeye başlar. Bu durum çocuğun okuldan uzaklaşmasına ve hırçınlaşmasına neden olur. Çocukta hiperaktiflik durumu varsa farklı ve tehlikeli deneyimler yaşama girişimleri görülebilir. Alkol ve sigara kullanımı ve bağımlılığının bu çocuklarda diğer çocuklara göre 3 kat, cinsel eylemleri deneyimleme girişimi ve 18 yaşından önce hamile kalma durumunun yaşıtlarından 10 kat fazla olduğu görülmektedir. Dikkat eksikliğine bağlı olarak ders başarısızlığı yaşama ve okula devam etmeme, en çok görülen sonuçlardandır. Aile doğru yaklaşım sergileyerek ve destek alarak yaşanabilecek olası sorunları engelleyebilir ve problemlerin üstesinden gelebilir.
DEHB İçin Anne ve Babalar Neler Yapabilirler?
Anne babanın programlı ve düzenli bir ev ortamı oluşturması en önemli şartlardan biridir. Zira ortamın düzenli olması, işlerin organize olması, uyku, yemek, ders, tv, oyun saatlerinin belli olması çocuğun iç dünyasındaki karmaşıklığı ve dağınıklığı azaltır. Dikkat eksikliği hiperaktivite sorunu olan çocukların aile ortamında kaotik bir yapı, düzensizlik, kuralsızlık ve çatışma olması, davranış sorunlarının daha sık görülmesine neden olmaktadır.
Hareket etmesi için fırsatlar oluşturmalı evde sıkıldığı zamanlarda yapması için bazı ritmik hareketler ve bunların yapılacağı bir yer belirlemekte yarar vardır.
Çocuklara talimat verilirken, verilen bu talimatlar çocuğun dikkatini çekmelidir. Göz kontağı kurulmalı, tane tane, sakin ve ciddi bir biçimde söylenmelidir. Bağırarak verilen talimatlarda çocuğun dikkati talimatın anlamına değil, sesin yüksekliğine odaklanacaktır. Çocuğun kuralı dinlediğinden ve nelere, nasıl uyması gerektiğini anladığından emin olmak için tekrar etmesi istenebilir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklara dinleme becerisini kazandırmanın en önemli yolu dikkatle dinlemek ve dikkatle dinlemesine teşvik etmektir. Dinlenilmeyen çocuğa dinlemeyi ve anlamayı öğretmek zor olacaktır.
Bu çocuklar herkes tarafından çok eleştirilir. Sürekli hata yaptığı vurgulanır. Anne-baba çocuğun olumlu yönlerini ön plana çıkarmalı, bunları uygulamalı ve çocuğu cesaretlendirmelidir. Böylece çocuğun öz saygısı geliştirilir.
DEHB olan çocuğun nelere ilgi gösterdiği bulunmalıdır. Bu çocuklar ilgi gösterdikleri konuya yoğunlaşmakta güçlük çekmezler. Nelere ilgi duyduklarının bir listesi yapılabilir. İlgi duydukları konu ile akademik konular birleştirilmeye çalışılabilir.
Anne babanın çocuğun diğer çocuklara oranla bazı zorlukları olduğunu bilmeleri gerekir. Gerçeği görmezden gelmek, çocukta sadece ‘ondan rahatsız olunduğu’ ve ‘memnun olunmadığı’ fikrini doğurur. Bu sorunun dikkat eksikliği, okul ve ders motivasyonu düşüklüğü ile seyreden gerçek bir tıbbi sorun olduğu bilinmelidir. Sorunun en erken dönemde bilinmesi ve kabul edilmesi onunla etkili ve faydalı mücadele edilmesini sağlayacaktır.
Anne baba olmanın en hassas ve can alıcı noktalarından biri de çocuğa onu daima seveceğinizi ve bağlı olduğunuzu hissettirmenizdir. Çocuğunuz hoşlanmadığınız bir şeyler yapsa da, onu kayıtsız şartsız sevdiğinizi düşünmelidir. Çocuğa, sadece uyumlu davrandığında sevgisini belli eden ve onu ödüllendiren anne babalar mutlak sevgi anlayışından uzaktırlar. Sevgilerini şarta bağlamaları ve çocuğa bu mesajı vermeleri ilişkiyi zedeler ve telafisi mümkün olmayan yaralar açar.
Gamze Sönmez
Burcu Demiröz
Kaynakça
- (2017). L. M.-W.-T. Arthur E. Jongsma-Jr. içinde, Çocuk Psikoterapisi Tedavi Planlayıcısı (s. 78-90). Nobel.
- Koçkar, P. D. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Dikkati dağınık, Yerinde Duramayan Çocuklara Doğru Yaklaşımlar. hyb.
- Tuncer, E. S. Dikkat eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu. Doğan Kitap.
- Yılmaz, A. (2017). A. yılmaz içinde, Çocuk Psikolojisini anlama kılavuzu (s. 197-205). Hayykitap.
Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite nasıl anlaşılır?
Çocuklarda dikkat eksikliği, herhangi bir şeye odaklanmada sorun yaşanması, eşyalarını kaybetmesi, dikkatinin çabuk dağılmasıyla anlaşılabilir. Hiperaktivite görülen çocuklar da aşırı hareketlilik şeklinde belirtilerle anlaşılabilir.
Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite nasıl düzelir?
Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite, erken zamanda fark edildiğinde etkili bir şekilde düzeltilebilir. Bazen ilaç tedavisinin de kullanıldığı, bireysel terapinin yanı sıra anne-babanın da bu konuda eğitilmesiyle düzeltilebilir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite tedavi edilmezse ne olur?
Çocuklarda dikkat eksikliği ve hiperaktivite tedavi edilmez ise ilerleyen yaşlarda yüksek anksiyete ve depresyon yaşama ihtimalleri artabilir.
Hiperaktif çocuklara nasıl davranılmalıdır?
Hiperaktif çocuklarla basit bir şekilde konuşarak, enerjilerini doğru yönlendirmelerine yardımcı olmak gerekir. Çocuğu rahatlatmak ve duygularıyla başa çıkmasında yol göstermek gerekir.
Dikkat eksikliği olan çocuğun özellikleri nelerdir?
Dikkat eksikliği, çocuklarda özellikle derslerinde odaklanma sorunlarıyla kendisini belli eder. Günlük yaşamlarında da unutkan, dağınık, düzensiz ve dikkatsiz davranırlar.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite tanısı ne zaman konur?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite tanısı çocuklarda sadece okulda veya sadece ev yaşamında değil, her iki ortamda da görüldüğü zaman konulmalıdır. Bu belirtilerin en az 6 ay sürmesi ve çocuğun en az 6 yaşında olması tanı konulması için gereklidir.
